W dniu 18 stycznia 2024 r., Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) odpowiedział na pytania prejudycjalne przedstawione przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie w postanowieniu z dnia 5 lipca 2022 r., prezentując w wyroku sygn. C-531/22 korzystne stanowisko dla konsumentów, którzy zaciągnęli w banku kredyt indeksowany kursem CHF:
- dopuścił możliwość badania z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków zawartych w danej umowie także na etapie postępowania egzekucyjnego;
- dopuścił możliwość uznania za nieuczciwy względem konsumenta w danej sprawie indywidualnej zapis wpisany do rejestru klauzul niedozwolonych także względem podmiotu (banku), który nie był stroną postępowania o taki wpis, jak również w sytuacji, gdy wpisana do rejestru klauzula nie jest taka sama jak ta będąca przedmiotem oceny sądu w danej sprawie indywidualnej, jednak ich sens jest taki sam i wywołują one takie same skutki dla konsumenta.
Pytanie prejudycjalne z polskiego sądu
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie I Wydział Cywilny w przedstawionych TSUE zagadnieniach zmierzał do rozstrzygnięcia, czy w przypadku gdy niemożliwa była ocena warunków umownych w postępowaniu rozpoznawczym, to czy sąd krajowy ma obowiązek dokonania takiej oceny w postępowaniu egzekucyjnym w zgodzie z dyrektywą 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich[1] (pytanie pierwsze) oraz ustalenia skutków wpisania postanowienia umownego do rejestru postanowień niedozwolonych przez krajowy organ powołany do ochrony konsumentów, w tym czy ma on skutek również wobec przedsiębiorcy, który nie był stroną postępowania przed krajowym organem ochrony konsumentów (pytanie drugie).
Dyrektywa 93/13 a mechanizmy systemu proceduralnego prawa krajowego
TSUE podtrzymał prokonsumencką linię orzeczniczą korzystną dla kredytobiorców wskazując, że skuteczna ochrona praw przyznanych konsumentowi przez dyrektywę 93/13 może zostać zagwarantowana jedynie pod warunkiem, że system proceduralny danego prawa krajowego umożliwia, w ramach postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty lub w ramach postępowania egzekucyjnego, badanie z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków zawartych w danej umowie. TSUE uznał, że w sytuacji gdy na etapie postępowania egzekucyjnego nie przewidziano jakiegokolwiek badania przez sąd z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków zawartych w danej umowie, należy stwierdzić, że przepisy krajowe mogą zagrażać skuteczności ochrony zamierzonej przez dyrektywę 93/13, jeżeli przepisy te nie przewidują takiego badania na etapie wydawania nakazu zapłaty lub jeżeli takie badanie przewidziane jest jedynie na etapie sprzeciwu wniesionego od danego nakazu zapłaty, o ile istnieje znaczne ryzyko, że dany konsument nie wniesie wymaganego sprzeciwu albo ze względu na to, że określony w tym celu termin jest bardzo krótki, albo z uwagi na koszty postępowania przed sądem w stosunku do kwoty kwestionowanego długu, albo też ze względu na to, że przepisy krajowe nie przewidują obowiązku dostarczenia konsumentowi wszelkich informacji niezbędnych do ustalenia przez niego zakresu swoich praw.
Jednocześnie w kontekście pytania drugiego, TSUE wskazał, iż zgodnie z motywem dwunastym dyrektywy 93/13 dokonuje ona jedynie częściowej i minimalnej harmonizacji ustawodawstw krajowych dotyczących nieuczciwych warunków umownych, pozostawiając państwom członkowskim możliwość zapewnienia danemu konsumentowi, w poszanowaniu postanowień traktatu, wyższego poziomu ochrony poprzez wprowadzenie przepisów prawa krajowego bardziej rygorystycznych niż przepisy tej dyrektywy. Natomiast w odniesieniu do krajowego rejestru klauzul niedozwolonych Trybunał orzekł, że mechanizm taki jak ów rejestr klauzul, polegający na sporządzeniu wykazu postanowień, które należy uznać za nieuczciwe, objęty jest zakresem bardziej rygorystycznych przepisów, które państwa członkowskie (w tym Polska) mogą przyjąć lub utrzymać w mocy na podstawie art. 8 dyrektywy 93/13, oraz że rejestr ten odpowiada co do zasady interesowi ochrony konsumentów. Mając na uwadze, że ustanowienie takiego rejestru nie jest wymagane przez dyrektywę 93/13, wybór środków stosowanych dla osiągnięcia jego szczególnych celów, a tym samym określenie skutków prawnych, jakie może wywołać wpis do tego rejestru warunków uznanych za nieuczciwe, należy do kompetencji państw członkowskich.
Znaczenie wyroku dla konsumentów
Pytania prejudycjalne w sprawie Getin Noble Bank i in., C-531/22, zostały skierowane w konkretnym stanie faktycznym, jednak wyrok ten ma istotne znaczenie dla wszystkich konsumentów-kredytobiorców, którzy zawarli umowę kredytu denominowanego lub indeksowanego do kursu waluty obcej, zawierającą niedozwolone postanowienia umowne, które nie były indywidualnie negocjowane.
Rozstrzygnięcie TSUE może mieć istotny wpływ także na inne umowy, więc nie tylko bankowe, czy kredytowe, zawierane z konsumentami, w których przedsiębiorca sformułował niedozwolone postanowienia umowne, które nie były indywidualnie negocjowane.
[1] Dyrektywa 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U.UE.L.1993.95.29) powoływana dalej jako dyrektywa 93/13.